مادر

رمان مادر گورکی، نه فقط در روسيه پيش از انقلاب اكتبر 1917، كه در شوروی پس از آن و در چندين دهه، در بيشتر كشورهای جهان سومی آن روزگار و پيرامونی اين روزگار، با هر نسل تازه و نوپايی كه گام در عرصه فرهنگ و سياست می‌نهاد، اين روند نقی‌ در‌ نقی را زيسته است. هم از اين روست كه گرچه بر قله‌ی ادبيات روسيه غول‌هايی چون تولستوی، داستايوفسكی و چخوف سر بر آسمان می‌سايند، اما تاريخ ادبيات شوروی را بدون رمان مادر گوركی نمی‌توان نوشت.
در داستان گوركی، مادر، زنی است ميانه‌سال با غباری از غم و اندوه بر چهره و تحمل رنج و تحقيری كه سال‌هاست بر جسم و روحش تازيانه می‌زند و اما هنوز پرتوان و مقاوم است. در برابر ناملايمات زندگی هم‌دوش پاول ــ پسرش ــ مبارزه می‌كند، اعلاميه‌ها را مخفيانه ميان كارگران و كشاورزان پخش می‌كند و… همواره چشمان نگرانش مراقب پاول و دوستان هم‌رزم اوست. رمان مادر ممنوعه بود، اما دست‌به‌دست می‌گشت و رونويس می‌شد. داستان پاول و مادر در خلوت‌خانه‌ها، هسته‌های سازمانی، كنج زندان‌ها و… خوانده می‌شد و مادر با آن نگاه مهربان و درد كشيده هميشه برنده بود.
مخاطب گوركی ذهن‌های بيدار و جوانی‌ست كه تشنه‌ی حقيقت‌اند. سركوبگران می‌پندارند که ستم همواره ماندنی است اما گوركی آرام و مطمئن به جوانان می‌گوید: «آنچه می‌نمايد بدين قرار نخواهد ماند…در اين عشق سوزانی كه بچه‌های ما به جهان دارند، زندگی نويی آفريده می‌شود.»