طرح

راشل کاسک در سال 2014 رمان «طرح» را منتشر کرد که اولین بخش سه‌گانه‌اش به شمار می‌آمد و به شکل قابل توجهی با تمام نوشته‌های پیشینِ او تفاوت داشت.

فِی – قهرمان رمان – مسافرِ یونان است؛ کنش‌های اندکی دارد و کم حرف می‌زند. مانند «ترانزیت» و «اعتبار» – رمان‌های دوم و سومِ این سه‌گانه – «طرح» مثل دستگاه ضبطی عمل می‌کند که به جای فِی، افکار و اعمالِ آدم‌های مقابل را ضبط می‌کند. به قولِ جودیت تارمان در نیویورکر: «او خودش را شکلِ یک صافی می‌کند». آدم‌های مقابل فِی، انگار دارند مصاحبه می‌کنند؛ مونولوگ‌هایی بلند و پر پیچ و تاب سَر می‌دهند که از یک تجربه‌ی پیش‌پاافتاده‌ می‌رسند به بزرگ‌ترین مسائل مربوط به زندگی و دوباره مسیرِ برعکس را طی می‌کنند. بعضی از این آدم‌ها مهربان هستند، بعضی دیگر نافذ و عمیق، بعضی‌ها هم به شکل غافلگیرکننده‌ای خودشیفته هستند. خودِ فِی عادی است و مثل یک صفحه‌ی سفید. فقط گوش می‌کند و گاهی نظرش را می‌گوید؛ قضاوتی گذرا و این کار را اغلب می‌گذارد بر عهده‌ی خواننده تا به میل خود حرفهای دیگران را تفسیر کند. فِی انگار تمام اختیاراتِ یک راوی را از خودش سلب و واگذارِ دیگران کرده است. هنگام خواندنِ این رمان – و دو کتابِ دیگرِ این سه‌گانه – نباید فراموش کنیم که قدرتِ اصلی همچنان نزدِ خودِ کاسک است. کسی که راوی‌اش را در این تجربه‌ی افراطی از انفعال و توصیف – به سبک رمان‌های ناتورالیستیِ انگلیسی – قرار داده است؛ در معرض انواع وراجی‌ها و همراه با فرمالیسم و سکوتی عامدانه.

فِی مثل ماهی سُر می‌خورد. – یک‌جور میل به گریز و طفره‌روی که باعث می‌شود دیگران بخواهند او را به‌زور نگه دارند و یک‌جور کنجکاوی در مورد رازهای تند و تیزِ همین دیگران. آنها زندگی خود را برای او تعریف می‌کنند و او کاملاً گوش می‌کند. با بیشتر شدنِ این حدیث نفسها، رشته‌ی اتصالی ایجاد می‌شود. آدم‌ها – صحبت‌کننده‌ها – از احساس دیده نشدن رنج می‌برند و در غیابِ یک صدای مقابل، یک انعکاس، حتی برای خودشان هم واقعی نیستند. فِی در معضلات و دوگانگی‌های آنها سهیم است. به نظرِ خودش: «طوری شده بود که انگار دیگر قادر نبودم درک و تصور خودم را سر و شکل بدهم» اما برای آدم‌هایی که او را محرم خود کرده‌اند، تبدیل می‌شود به یک صافی و از تاریکیِ غمها و اندوه آنها، که بیشترشان هم ریشه در عشق دارد، به یک موضوع روشن می‌رسد؛ به درکِ طرح‌واره‌ی خودش و آنها.

منتقدان این کتاب را به عنوان یک بازآفرینی از رمان ستایش کرده‌اند؛ نقطه‌ی عزیمتی تازه برای رمان که داستان را با شنیده‌ها و نقل قول ادغام می‌کند. هر فرد تجربه‌ای یکسان، اما به شکلی متفاوت، داشته، رنج کشیده، جان سالم به‌در برده و رویدادهایی که هر بار بازگو می‌شوند راهی به یک مکاشفه‌ی کامل نمی‌برند. ساختار موزاییک‌وار متن انعکاس‌دهنده‌ی طبیعت ناپایدار حافظه است.

کاسک که به دلیل بی‌توجهی به سیاست و نابرابری‌های اجتماعی مورد نقد قرار گرفته است، فاجعه‌ی اصلی داستانش را در زندگی خانوادگی پیدا می‌کند. شنیده‌ها و نقل قول‌هایی که توسط او ساخته و پرداخته شده‌اند، با ظرافت به مسیرهایی می‌افتند که آدم‌ها در آن یکدیگر را قربانی می‌کنند.